»

Thứ ba, 29/07/2025, 03:40:28 AM (GMT+7)

PGS.TS Vũ Thanh Ca: Cấm xe máy Vành đai 1 Hà Nội: “Hiểu đúng về ô nhiễm, sinh kế và những ‘nút thắt’ cần tháo gỡ”

(18:29:24 PM 23/07/2025)
(Tin Môi Trường) - Dự kiến từ năm 2026, Hà Nội sẽ bắt đầu cấm xe máy lưu thông trên tuyến đường Vành đai 1 - một chủ trương nhằm giảm tải ùn tắc, cải thiện môi trường. Tuy nhiên, nhiều ý kiến cho rằng cần nhìn nhận kỹ hơn các yếu tố khí tượng đặc thù của Hà Nội, tác động xã hội - sinh kế và tính khả thi của hạ tầng giao thông công cộng trước khi “siết” xe máy. Trao đổi với chúng tôi, PGS.TS Vũ Thanh Ca – Giảng viên cao cấp Khoa Môi trường, Trường Đại học Tài nguyên và Môi trường Hà Nội - chia sẻ góc nhìn khoa học về nghịch nhiệt, vai trò “cứu cánh” của xe máy, rủi ro xe điện và gợi ý lộ trình phù hợp cho bài toán giao thông đô thị bền vững.

PGS.TS[-]Vũ[-]Thanh[-]Ca:[-]Cấm[-]xe[-]máy[-]Vành[-]đai[-]1[-]Hà[-]Nội:[-]“Hiểu[-]đúng[-]về[-]ô[-]nhiễm,[-]sinh[-]kế[-]và[-]những[-]‘nút[-]thắt’[-]cần[-]tháo[-]gỡ”

PGS.TS Vũ Thanh Ca – Giảng viên cao cấp Khoa Môi trường, Trường Đại học Tài nguyên và Môi trường Hà Nội

 

-Thưa PGS.TS Vũ Thanh Ca, ông có thể giải thích vì sao ô nhiễm không khí ở Hà Nội thường nghiêm trọng vào mùa đông, đặc biệt khi xuất hiện hiện tượng nghịch nhiệt?

 

PGS.TS Vũ Thanh Ca: Trong thời gian từ cuối năm 2024 tới đầu năm 2025, có những ngày Hà Nội đứng đầu danh sách các thành phố ô nhiễm nhất thế giới với chỉ số AQI trong không khí vượt ngưỡng 250 là ngưỡng chất lượng không khí từ rất kém, tiệm cận tới mức độ nguy hại.
 
Ô nhiễm không khí nặng xảy ra ở Hà Nội chủ yếu vào cuối thu, mùa đông hoặc đầu xuân, khi có hiện tượng nghịch nhiệt trong lớp không khí sát mặt đất. Nghịch nhiệt thường xảy ra trước những đợt gió mùa đông bắc trong điều kiện trời lặng gió. Vào thời gian cuối thu, mùa đông hoặc đầu xuân, mặt trời nằm ở Bán cầu Nam nên mặt đất ở Bán cầu Bắc ít bị đốt nóng vào ban ngày. Vào đêm và sáng sớm, do hiện tượng làm lạnh mặt đất bởi sóng bức xạ có chu kỳ dài nên mặt đất và lớp không khí gần mặt đất sẽ lạnh và nặng hơn lớp không khí phía trên. Không khí dưới nặng trên nhẹ rất khó chuyển động thẳng đứng lên phía trên. Gió cũng rất nhẹ nên không có khả năng tạo ra xáo trộn các lớp không khí gần mặt đất để phá bỏ nghịch nhiệt. Do không khí rất khó chuyển động theo phương thẳng đứng lên phía trên, chất ô nhiễm bị xả ra gần mặt đất do các hoạt động của con người, đặc biệt là hoạt động giao thông sẽ bị giữ lại và rất chậm được xáo trộn và pha loãng với các lớp không khí sạch hơn phía trên, dẫn tới có nồng độ tích tụ cao gây ô nhiễm không khí nghiêm trọng ở gần mặt đất.
 
-Ông đánh giá thế nào về vai trò của điều kiện khí tượng - địa hình Hà Nội trong việc “giữ” lại khói bụi, khí thải và ảnh hưởng đến khả năng phát tán ô nhiễm?
 
PGS.TS Vũ Thanh Ca: Khoảng cuối tháng 9 hàng năm mặt trời sẽ dịch chuyển qua đường xích đạo về Bán cầu Nam. Các thành phố ở Bán cầu Bắc càng ở vĩ độ cao thì càng nhận ít nhiệt từ mặt trời hơn. Thành phố Hà Nội ở khoảng vĩ độ 21oVB nên vào cuối thu, mà đông và đầu xuân nhận khá ít nhiệt từ mặt trời. Ngoài ra, hình thế thời tiết trước các đợt gió mùa đông bắc ngăn chặn sự hình thành gió mạnh vào ban đêm và sáng sớm. Do vậy, vị trí địa lý và điều kiện khí tượng đã giúp cho hiện tượng nghịch nhiệt hình thành, làm lớp không khí gần mặt đất bị ô nhiễm nặng. 
 
- Nhiều ý kiến cho rằng cấm xe máy sẽ giúp giảm đáng kể khí thải. Theo ông, với đặc điểm gió nhẹ, ô nhiễm ở Hà Nội có thực sự giảm mạnh nếu chỉ cấm xe máy trên tuyến Vành đai 1?
 
PGS.TS Vũ Thanh Ca: Đã có đủ bằng chứng khoa học rằng xe có động cơ nhiên liệu hóa thạch như xăng, dầu là một trong những nguyên nhân chính gây ô nhiễm không khí tại Hà Nội. Để giải quyết triệt để vấn đề ô nhiễm không khí phải chặn chất ô nhiễm từ nguồn. Do vậy, cấm xe máy dùng động cơ xăng ở khu vực bên trong đường vành đai 1, sau đó mở rộng ra các khu vực khác là một trong những giải pháp có tính căn cơ để giảm thiểu ô nhiễm không khí. 
 
Tuy nhiên, nghịch nhiệt xảy ra vào điều kiện lặng gió nhưng không có nghĩa là không có gió. Thành phố luôn là đảo nhiệt, tức là nhiệt độ không khí gần mặt đất tại các đô thị luôn nóng hơn ở các vùng nông thôn/bán đô thị xung quanh. Hiện tượng đảo nhiệt thể hiện rõ rệt về mùa đông hơn so với mùa hè. Sự chênh lệch nhiệt độ theo phương ngang giữa trung tâm đô thị và vùng xung quanh sẽ làm không khí chuyển động từ vùng xung quanh vào tâm thành phố. Mặc dù thành phố Hà Nội đã rất nỗ lực để cấm đốt đồng sau thu hoạch, nhưng hiện tượng đốt đồng vẫn xảy ra. Do hiện tượng đảo nhiệt và đốt đồng, trong những ngày nghịch nhiệt và rất lặng gió vào kỳ thu hoạch lúa, khoảng tháng 10, những người ở khu vực trung tâm Hà Nội như tại khu vực Ba Đình và Hoàn Kiếm cứ mở cửa sổ vào khoảng nửa đêm sẽ ngửi thấy mùi khói đốt đồng từ những cánh đồng cách xa hàng chục cây số. Như vậy, ngay trong điều kiện lặng gió vẫn có gió rất nhẹ. Điều này có nghĩa là ô nhiễm không khí vẫn di chuyển từ phường này sang phường khác, thậm chí từ ngoại thành vào trung tâm Hà Nội. Với lý do này nên cấm xe máy dùng động cơ xăng, tức là giảm được một phần nguồn gây ô nhiễm không khí ở khu vực trung tâm Hà Nội chỉ có nghĩa là có khả năng có giảm được một phần mức độ ô nhiễm không khí ở đó.
 
PGS.TS[-]Vũ[-]Thanh[-]Ca:[-]Cấm[-]xe[-]máy[-]Vành[-]đai[-]1[-]Hà[-]Nội:[-]“Hiểu[-]đúng[-]về[-]ô[-]nhiễm,[-]sinh[-]kế[-]và[-]những[-]‘nút[-]thắt’[-]cần[-]tháo[-]gỡ”
Người dân huyện Sóc Sơn (TP Hà Nội) đốt rơm rạ ngay sát sân bay Nội Bài. Ảnh: Phạm Tùng
 
-Ông nhìn nhận ra sao về vai trò của xe máy trong đời sống người dân Hà Nội hiện nay, nhất là khi hệ thống giao thông công cộng chưa thực sự đồng bộ và hiệu quả?
 
PGS.TS Vũ Thanh Ca: Ngoài việc gây ô nhiễm không khí, trong một thành phố đông đúc thì sử dụng xe máy cũng khá nguy hiểm. Hơn nữa, quá nhiều xe máy trên đường phố sẽ gây ra hiện tượng mất mỹ quan đô thị. Giảm số xe máy dùng động cơ xăng không những giảm được ô nhiễm không khí mà còn giảm được tai nạn giao thông và làm đẹp cảnh quan đô thị.
 
Tuy nhiên, ngoài những nhược điểm của xe máy, đặc biệt là xe máy dùng động cơ xăng như nêu trên, cũng cần phải xem xét những ưu điểm của xe máy. Tại sao ở Hà Nội hệ thống giao thông công cộng chưa tốt nhưng tắc đường không nghiêm trọng lắm? Ở Hà Nội, về cơ bản mọi người không phải dùng quá nhiều thời gian cho giao thông và vẫn có thể đi làm đúng giờ nếu tính toán thời gian cẩn thận. Điều này là do tuyệt đại đa số dân Hà Nội sử dụng xe máy để đi làm, đưa đón con  đi học. Một lượng khá lớn người dân Hà Nội và dân các tỉnh khác di cư về Hà Nội, chủ yếu là những người có thu nhập thấp, sử dụng xe máy để mưu sinh. Tất cả những hoạt động mưu sinh này đã giúp cho Hà Nội có được một nền kinh tế sôi động và mức độ tăng trưởng như hiện nay. Xe máy chiếm rất ít diện tích đường, có thể di chuyển được trong những cái ngõ rất dài và đôi khi chỉ rộng đủ cho 2 xe máy tránh nhau trong rất nhiều phố và làng giữa trung tâm Hà Nội. 
 
- Việc cấm xe máy đột ngột có thể tác động thế nào đến nhóm lao động thu nhập trung bình, người làm nghề tự do, những người phụ thuộc nhiều vào xe máy?
 
PGS.TS Vũ Thanh Ca: Cấm xe máy dùng động cơ xăng sẽ gây ra rất nhiều khó khăn cho người dân Hà Nội. Các dòng xe máy điện an toàn thường là khá đắt và với những người có thu nhập thấp thì việc chi một khoản tiền để đổi xe máy xăng thành xe máy điện rất không dễ dàng. Đối với những người mưu sinh bằng xe máy thì việc đổi xe máy xăng thành xe máy điện lại còn khó khăn hơn. Đấy là chưa kể hạ tầng sạc điện cho xe máy còn thiếu, yếu kém. Rất nhiều nhà dân, thậm chí nhiều chung cư cao tầng, được xây dựng và thiết kế chưa tính tới việc bố trí hạ tầng cho việc nạp xe điện. 
 
-Một số ý kiến cho rằng chuyển sang xe máy điện sẽ giải quyết vấn đề môi trường. Tuy nhiên, ông từng cảnh báo nguy cơ cháy nổ khi sạc pin. Ông có thể phân tích rõ hơn về rủi ro này?
 
PGS.TS Vũ Thanh Ca: Nguy cơ cháy nổ trong quá trình nạp điện ô tô, xe máy là hiện hữu và đã từng gây ra những vụ cháy với hậu quả thảm khốc ở Việt Nam. Nếu pin xe điện bị lỗi, bị chọc thủng, va đập mạnh hoặc đôi khi do sạc quá mức sẽ xảy ra hiện tượng đoản mạch, quá nhiệt và dẫn tới cháy. Pin xe điện bị cháy do các phản ứng hóa học giữa các chất bên trong viên pin khi thoát ra môi trường nên không cần ô-xy để duy trì. Đám cháy pin xe điện giải phóng ra lượng nhiệt rất lớn và tạo ra nhiệt độ rất cao, dẫn tới hiện tượng nổ pin, làm đám cháy lan rộng. Ngoài ra, khi cháy, pin xe điện sẽ giải phóng ra rất nhiều chất độc hại, cực kỳ nguy hiểm cho con người. Không có bất cứ loại bình chữa cháy thông thường nào có thể dập được đám cháy pin xe điện. Nếu dùng nước để chữa cháy trong trường hợp này, nước gặp nhiệt độ cao sẽ phân hủy thành hydro và làm tăng cường đám cháy, thậm chí gây nổ. Bình chữa cháy pin xe điện là loại bình chuyên dụng và rất đắt. 
 
-Theo ông, để an toàn, Hà Nội cần những quy định và hạ tầng sạc pin xe điện ra sao để hạn chế cháy nổ ở các khu dân cư, đặc biệt là chung cư?
 
PGS.TS Vũ Thanh Ca: Hà Nội đã có những quy định rất chi tiết và hướng dẫn về công tác PCCC tại hầm để xe trong các chung cư theo Công văn số 427/UBND-SXD ngày 11/2/2025. Công văn đó đã quy định rất chi tiết về an toàn phòng cháy, chữa cháy đối với các khu vực có sạc xe điện. Các khu vực để xe phải ngăn cách với các khu vực có người ở bằng cửa và tường chống cháy, nổ, đảm bảo lửa và khói từ các vụ cháy, nổ không ảnh hưởng tới người ở trong tòa nhà. Các vị trí sạc điện phải thông thoáng, dễ thoát hiểm, đảm bảo khoảng cách giữa các xe và phải có người trông khi sạc xe. Không được sạc xe qua đêm và không được đặt các vật dễ cháy gần các khu vực sạc xe. Ngoài ra, còn có một số yêu cầu khác để đảm bảo sạc điện an toàn. Với các yêu cầu như vậy thì hầu như các chung cư hiện tại nếu có khu vực sạc điện cho xe điện thì cũng chỉ sạc được một số lượng rất giới hạn xe. Rất ít nhà riêng ở khu vực nằm trong đường vành đai 1 thỏa mãn yêu cầu phòng cháy chữa cháy để có thể sạc xe điện tại nhà. Đối với rất nhiều chung cư cao tầng mini và các chung cư cao tầng cũ, việc sạc điện xe máy trong chung cư là bất khả thi.
 
PGS.TS[-]Vũ[-]Thanh[-]Ca:[-]Cấm[-]xe[-]máy[-]Vành[-]đai[-]1[-]Hà[-]Nội:[-]“Hiểu[-]đúng[-]về[-]ô[-]nhiễm,[-]sinh[-]kế[-]và[-]những[-]‘nút[-]thắt’[-]cần[-]tháo[-]gỡ”

Tuyến đường sắt trên cao Nhổn - ga Hà Nội. Ảnh: kinhtedothi

 
-Ở góc độ chuyên gia, ông cho rằng điều gì nên làm trước: Phát triển giao thông công cộng hay cấm xe máy? Vì sao thưa ông?
 
PGS.TS Vũ Thanh Ca: Một điều cần nhấn mạnh là bất cứ chính sách công nào cũng có những tác động tốt và xấu tới kinh tế - xã hội và môi trường. Vì vậy, khi xây dựng các chính sách công luôn rất cần phải đánh giá kỹ các tác động như nêu trên của chính sách. Các tác động kinh tế - xã hội quan trọng nhất phải tính đến là sinh kế, thu nhập và cuộc sống của người dân, kể cả thời gian người dân sử dụng để tham gia giao thông, sức khỏe và sự hài lòng, thư thái của người dân. Chắc chắn là với hệ thống giao thông công cộng hiện nay của thành phố Hà Nội và hạ tầng sạc xe điện, các tác động xấu tới người dân và nền kinh tế sẽ lớn hơn khá nhiều so với các tác động tốt. Đối với những người dân có sinh kế dựa vào xe máy, tác động lại càng nghiêm trọng hơn. Cần chú ý là các tác động kinh tế - xã hội có sức lan tỏa. Thí dụ, nếu người làm nghề vận chuyển bằng xe máy bị ảnh hưởng, tác động thì toàn bộ chuỗi cung ứng và những người liên quan cũng bị tác động, ảnh hưởng.
 
Phần đông người dân thực sự không muốn sử dụng xe máy để di chuyển tới nơi làm việc. Nếu có hệ thống giao thông công cộng tốt thì tôi tin tưởng tuyệt đại đa số người dân sẽ lựa chọn giao thông công cộng. Khi đó, số người dân sử dụng xe máy điện để mưu sinh ít hơn, dẫn tới không quá tải hệ thống sạc xe. Với lý do này, tôi cho rằng để cấm xe máy hay ô tô động cơ xăng thì trước hết TP. Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh cần khẩn trương hoàn thiện và vận hành hệ thống giao thông công cộng, đặc biệt là hệ thống đường sắt đô thị. Với nguồn lực hữu hạn hiện nay, có thể cần phải phân tích thấu đáo nhu cầu và nguồn lực để quyết định đặt ưu tiên cao hơn cho xây đường sắt cao tốc Bắc Nam hay cho việc hoàn thiện hệ thống giao thông công cộng ở Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh. Việc cấm/hạn chế phương tiện cá nhân chỉ nên thực hiện từng bước cùng với hệ thống giao thông công cộng hiệu quả.

-Ngoài giải pháp cấm xe, ông có khuyến nghị gì về kiểm định khí thải xe máy, đặc biệt là xe cũ, để giảm ô nhiễm mà vẫn đảm bảo sinh kế cho người dân?
 
PGS.TS Vũ Thanh Ca: Vì hiện tại rất nhiều người dân đang sử dụng xe máy động cơ xăng nên việc loại bỏ hoàn toàn chúng sẽ lãng phí rất lớn. Tôi cho rằng, để có thể tiếp tục sử dụng các xe máy động cơ xăng, nên thực hiện việc kiểm định khí thải nghiêm ngặt càng sớm càng tốt và loại bỏ những xe cũ, không đạt chuẩn. Việc này sẽ giúp giảm thiểu ô nhiễm không khí mà vẫn đảm bảo sinh kế của người dân, hạn chế các tác động kinh tế - xã hội.
 
- Cuối cùng, ông có chia sẻ hoặc thông điệp gì gửi tới các nhà quản lý và cộng đồng về việc đồng hành cùng nhau xây dựng một đô thị xanh, giao thông bền vững nhưng vẫn đảm bảo hài hòa lợi ích người dân?
 
PGS.TS Vũ Thanh Ca: Như vậy, có thể thấy rằng chủ trương cấm xe máy động cơ xăng tại khu vực nằm trong vành đai 1 của TP. Hà Nội là đúng, thể hiện quyết tâm giảm ô nhiễm không khí của chính quyền thành phố. Tuy vậy, quyết định liên quan được ban hành tiếp tục cần được bàn thảo để có phương án, lộ trình ưu việt có chiều hướng quá vội vàng và tiềm ẩn nguy cơ gây nhiều tác động xấu.
 
Thành phố Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh nên khẩn trương đầu tư xây dựng và thực hiện nghiêm túc kế hoạch giảm thiểu xe động cơ xăng với những đánh giá tác động kinh tế - xã hội và chi phí - lợi ích cẩn trọng và minh bạch. Các thông tin này sẽ giúp hai thành phố này chọn được phương án tối ưu nhất. Chỉ có làm như vậy mới đạt được đồng thời các mục đích giảm thiểu ô nhiễm không khí, tạo cảnh quan đẹp cho đô thị và hỗ trợ phát triển bền vững kinh tế - xã hội.
HỒNG MINH (thực hiện)
[Quay lại]
Từ khóa liên quan: Vũ Thanh Ca, Cấm, xe máy, Vành đai , độ thị, Hà Nội, Hiểu, đúng , ô nhiễm, sinh kế, nút thắt, cần, xe điện, tháo gỡ”
TÁI CHẾ ĐƠN GIẢN THẾ

Gửi ý kiến bạn đọc về: PGS.TS Vũ Thanh Ca: Cấm xe máy Vành đai 1 Hà Nội: “Hiểu đúng về ô nhiễm, sinh kế và những ‘nút thắt’ cần tháo gỡ”

* *
*
*
Chọn file
(File: .Zip - 2M)
(Tin Môi Trường hoan nghênh các ý kiến đóng góp của bạn đọc cho bài viết. Các thảo luận sẽ được xem xét trước khi đăng tải. Tin Môi Trường giữ quyền từ chối những lời lẽ xúc phạm cá nhân, tổ chức; lời lẽ trái thuần phong mỹ tục, vi phạm pháp luật. Bạn đọc thảo luận bằng tiếng Việt có dấu. Ý kiến không nhất thiết thể hiện quan điểm của Tin Môi Trường. Cám ơn sự đóng góp và hợp tác của các bạn)

Bạn cũng có thể quan tâm:

Bài viết mới:

SHIP TRUNG VIỆT

Đọc nhiều nhất

Phản hồi nhiều
Không xả rác
VACNECPECO

Tầm nhìn
Thương tiếc Giáo sư, Tiến sỹ khoa học Phạm Ngọc Đăng -Cánh chim đầu đàn, bay không biết mỏi của VACNE

Thương tiếc Giáo sư, Tiến sỹ khoa học Phạm Ngọc Đăng -Cánh chim đầu đàn, bay không biết mỏi của VACNE

(Tin Môi Trường) - Đôi lời tâm tư của Tiến sỹ, Nhà văn Trần Văn Miều, Phó Chủ tịch Hội Bảo vệ Thiên nhiên và Môi trường Việt Nam (VACNE), thương tiếc Giáo sư, Tiến sỹ khoa học Phạm Ngọc Đăng.

Tin Môi Trường

Kinh tế
Có thể ”để dành” tín chỉ carbon để bán giá cao hơn?

Có thể ”để dành” tín chỉ carbon để bán giá cao hơn?

(Tin Môi Trường) - Việt Nam đã thu được 1.250 tỉ đồng từ tín chỉ carbon. Với sự phát triển và yêu cầu hiện nay, tương lai chúng ta có đủ tín chỉ carbon để bù vào thâm hụt?

VACNE 30 năm

Pháp lý
Cần làm rõ chức năng, nhiệm vụ, mối quan hệ của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các đoàn thể nhân dân

Cần làm rõ chức năng, nhiệm vụ, mối quan hệ của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các đoàn thể nhân dân

(Tin Môi Trường) - Ngày 20/5/2025, Trung ương Hội Nông dân Việt Nam tổ chức Hội thảo góp ý Dự thảo Nghị quyết của Quốc hội về sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp năm 2013. Tiến sĩ- Nhà văn Trần Văn Miều, Phó chủ tịch Hội Bảo vệ TN&MT Việt Nam đã có bài phát biểu, đóng góp ý kiến. Xin giới thiệu toàn văn bài phát biểu.

Hội BVTN&MT Việt Nam
KHÔNG XẢ RÁC BỪA BÃI